W przypadkach, gdy rodzice dziecka prowadzą życie osobno (np. na skutek rozwodu, rozstania w związku pozamałżeńskim czy też w przypadku, gdy nigdy nie tworzyli jednego gospodarstwa domowego) kluczową kwestią jest uporządkowanie wzajemnych relacji, aby zminimalizować potencjalny wpływ takiej sytuacji na rozwój dziecka. Oprócz kwestii faktycznych rodzice powinni uregulować również kwestie z zakresu prawa rodzinnego. Jedną z nich jest kwestia władzy rodzicielskiej.
Zgodnie z art. 95 § 1 k.r.o. władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Zasadniczo władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom (art. 93 § 1 k.r.o.). W praktyce jednak taki model sprawowania tej władzy sprawdza się przede wszystkim, gdy rodzice i dziecko pozostają w jednej wspólnocie domowej. Życie rodziców w rozłączeniu może (choć oczywiście nie musi) być źródłem problemów wynikających zarówno z ewentualnych konfliktów miedzy rodzicami jak też niedogodności faktycznych (np. trudność w sprawowaniu władzy nad dzieckiem wynikająca z wyprowadzki do innego województwa, itp.). Z tego względu ustawodawca w sposób odrębny uregulował w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym sposób wykonywania władzy rodzicielskiej w takich sytuacjach.
Zgodnie z art. 107 § 1 k.r.o. jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. W świetle powyższego stwierdzić należy, że jeżeli rodzice, lub jedno z nich, chcą w prawidłowy sposób uregulować kwestie władzy rodzicielskiej, powinni w razie potrzeby zwrócić się do sądu. Nadmienić należy, iż w takich wypadkach sąd może wydać kilka możliwych rozstrzygnięć.
Pierwszym z nich jest pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Jest ono z jednej strony najkorzystniejsze dla każdego z rodziców, nie uszczupla bowiem żadnemu z nich jego uprawnień wynikających z faktu sprawowania władzy rodzicielskiej. Z drugiej jednak strony jego koniecznym warunkiem jest przedstawienie przez rodziców pisemnego porozumienia w zakresie sprawowania władzy rodzicielskiej i kontaktów, które musi być zgodne z dobrem dziecka.
Jeżeli brak takiego porozumienia sąd na podstawie wyników postępowania, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może przy tym powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Najbardziej typowymi uprawnieniami jest uprawnienie rodzica do współdecydowania o wyborze szkoły i metod edukacji, sposobie leczenia oraz wyjazdach za granicę. W sytuacji zaistnienia wyjątkowych okoliczności sąd może orzec także o całkowitym pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego z rodziców.
Opisanego wyżej ograniczenia władzy rodzicielskiej określonego w art. 107 § 2 k.r.o. nie należy mylić z ograniczeniami władzy rodzicielskiej określonym w art. 109 k.r.o. Powołany przepis opisuje sytuacje, w których sąd wydaje stosowne zarządzenia, gdy dobro dziecka jest zagrożone. Rozwiązanie opisane w niniejszym artykule nie ma charakteru kary dla jednego z rodziców ani nie powinno być traktowane jako uznanie za „gorszego rodzica” Ma ono służyć przede wszystkim możliwie najsprawniejszej reakcji rodzica sprawującego codzienną opiekę nad dziećmi na ich potrzeby.
Radca prawny, Zabrze dnia 16 października 2018 r.