Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Oświadczenie takie można złożyć przed sądem bądź notariuszem. Niezłożenie żadnego oświadczenia w terminie o którym mowa wyżej jest jednoznaczne w przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza ograniczenie odpowiedzialnością za długi do stanu czynnego spadku tj. wartości składników majątkowych wchodzących w skład masy spadkowej. Zauważyć należy, iż do dnia 18 października 2015 r. niezłożenie oświadczenia woli w kodeksowym terminie 6 miesięcy, było równoznaczne w przyjęciem spadku wprost, co nastręczało nie lada problemów niezorientowanym w meandrach prawa spadkobiercom. Bezwątpienia wprowadzona zmiana kreuje rozwiązanie dużo korzystniejsze dla spadkobierców niż dotychczasowe, jednak trzeba również pamiętać, iż przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów sporządzenia inwentarza przez komornika sądowego, celem wykazania do jakiej wysokości spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkodawcy. Co więcej, spadkobierca który świadomie zataił istnienie jakichś składników majątkowych bądź dopuścił się zaniedbania w tym zakresie, będzie odpowiadał za długi w pełnej wysokości.
Wskazać jednak należy, iż nawet ci spadkobiercy, którzy nie złożyli żadnego oświadczenia woli w stanie prawnym do dnia 18 października 2015 r. co do spadku w ustawowym terminie, nie są w sytuacji bez wyjścia. Możliwym jest bowiem ponowne złożenie oświadczenia woli, którym najczęściej będzie oświadczenie o odrzuceniu spadku, po uprzednim złożeniu oświadczenia o uchyleniu się od skutków niezłożenia pierwotnego oświadczenia woli w terminie bądź złożenie oświadczenia błędnego. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie stosownego postępowania przez sądem, którym będzie sąd spadku tj. sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Postępowanie to jest inicjowane poprzez złożenie pisma zawierającego w pierwszej kolejności wniosek o zatwierdzenie przez sąd oświadczenia o uchyleniu się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie bądź złożenia błędnego oświadczenia oraz wniosek o przyjęcie przez sąd właściwego oświadczenia odnośnie przyjęcia/odrzucenia spadku. Wniosek taki za uzasadniony uznać należy jedynie w sytuacji, gdy pierwotne oświadczenie spadkobiercy obarczone było jedną z wad oświadczenia woli wymienionych w dziale IV Kodeksu cywilnego tj. braku świadomości lub swobody przy składaniu oświadczenia, pozorności, błędu, podstępu i groźby. W praktyce, najczęściej pojawiającą się wadą oświadczenia woli jest błąd co do stanu faktycznego, przejawiający się w niewiedzy spadkobiercy co do wysokości długów spadkowych lub ich istnienia w ogóle. Jednakże, nie każda niewiedza co do składu masy spadkowej, może być potraktowana jako błąd usprawiedliwiony, który będzie uzasadniał zatwierdzenie uchylenia się od skutków złożonego pod jego wpływem oświadczenia woli, błąd ten musi być bowiem istotny i usprawiedliwiony. Na aprobatę nie będą zasługiwały takie zachowania spadkobierców jak brak całkowitego zainteresowania spadkiem, ignorowanie korespondencji od wierzycieli i niepodjęcie jakichkolwiek minimalnych starań w przedmiocie dowiedzenia się czy spadkodawca był zadłużony. Wniosek musi być zatem należycie umotywowany, tak aby wątpliwości sądu nie budził fakt, iż spadkobierca składając pierwotnie oświadczenie, bądź nie składając w tym zakresie oświadczenia, miał nieprawidłowe wyobrażenie o rzeczywistości a przy tym, dochował należytej, staranności w rozpoznaniu sytuacji w jakiej się znalazł.
Radca prawny, Zabrze dnia 17 grudnia 2018 r.